Kara delikler uzayda bulunan garip ve gizemli nesnelerdir. Tüm kütle, elimizle sıkarak hacmini azalttığımız bulaşık süngeri gibi çok küçük bir hacme sığdırılmıştır. Bu durum çok güçlü kütle çekimine neden olur ve ışığı bile hapseder. Işığın kaçamağı bölümü karanlıktır ve görünmez. Albert Einstein'ın özel görelilik teorisinde belirtildiği üzere boşlukta sinyallerin ışık hızını aşamaması nedeniyle olay ufkundan sinyal almamız imkansızdır. Radyasyon ve maddelerin, Kara Deliğin olay ufkundan (yüzeyi) kaçabilmesi için hızlarının ışık hızından da yüksek olması gerekir.
Kara Delik Nasıl Oluşur?
Kara deliklerin oluşumu hakkında bilim insanlarının bilmediği başka nedenler de olabilir.
Süpernova : Büyük bir yıldızın ömrünün son günleri yaklaştığında içe çökmesi ile patlamasına denir. Çökme ile şok dalgaları oluşarak füzyon meydana gelir. Bu yıldızlar patlamadan önce kararlıdır. Merkezlerinde nükleer yakıtı yakarken ısı üretir ve doğal olarak basınç oluşturur .Dışa doğru basınç ,içe doğru olan kütle çekimi ile dengelenmiştir. Zamanla yıldızın nükleer yakıtı azalır ve basınç düşer. Sonuç olarak yıldız çöker ve güçlü bir patlama sonrasında şok dalgaları oluşur. Yoğun gaz bulutuna ve yoğun çekirdeğe sahip kara delikler oluşur.
Galaksilerin yaşamında önemli role sahip kara delikler ağzına düşen gezegenleri, yıldızları, gazları ve başka kara delikleri yiyerek daha büyük kütlelere ulaşabilirler.
Nesneleri çok yüksek hızda fırlattıkları gözlemlenmiştir.Yüksek hızlarda jetler ve rüzgarlar oluşturabilir. Buna bağlı yıldızların parçalanmasına neden olabilir veya yeni yıldızları meydana getirebilir.
Güneş Kara Deliğe Dönüşebilir mi?
Bilim insanlarına göre güneşin kara deliğe dönüşmesi için gerekli kütle büyüklüğünden daha düşük kütleye sahip olduğu söyleniyor. Mevcut koşullarda güneş kara deliğe dönüşmeyecek. Fakat 6 milyar yıl içinde güneşin yakıtının biteceği ve beyaz cüce olacağı öngörülüyor.
Kara Delik Ne Kadar Büyük?- Kara Delik Çeşitleri
Öncelikle şunu bilmekte fayda var. Kara delikler kütlelerine nazaran oldukça küçüktür. Güneş kütlesi kadar olan bir kara deliğin olay ufku 6 kilometreyi geçmez. Dönüş hızlarının artması boyutları daha da küçültür.
Yıldız Kütleli Kara Delikler, Güneş'ten çok daha büyük kütleli yıldızların çökmesi sonucu oluşan kara deliklere denir. Nötron yıldızlarının çarpışmasıyla da oluşabilirler. Evrenimizde en çok yıldız kütleli kara delik bulunur. Gökbilimciler, Samanyolu galaksisinde yüz milyon civarında yıldız kütlelilerin çoğunlukta olduğu kara deliklere sahip olabileceğini düşünüyorlar.
Orta Kütleli Kara Delikler, Güneş'in kütlesinin 100 ile 10.000 katı kadar kütlesi vardır.
Süper kütleli Kara Delikler, Güneş'in kütlesinin 100.000 ile milyarlarca katı kadar kütlesi vardır. Süper kütleli kara delikler üzerindeki gaz milyonlarca derecelik sıcaklıklarda olabilir. Bulundukları galaksinin merkezindedir. Sıcak gaz diskinde parçacıklar arasındaki sürtünme onları milyonlarca dereceye kadar ısıtır ve X-ışınları üretirler. Bu da onların görünmelerini kolaylaştırır.
Son dönemlerde ultra kütleli kara deliklerden bahsediliyor.Bilim insanlarının da hem fikir olduğu yeni sınıflandırma ile güneş kütlesinin en az 10 milyar katı ve daha fazlası olan kara deliklere ultra kütleli kara delik ismi verilmiş ve sınıflandırmaya dahil edilmiştir.
En Büyük Kara Delik
Elbette sıralama zamanla değişebilir. Teorik olarak evrenin oluşumundan bu yana en fazla 270 milyar güneş kütlelili kara deliklerin olabileceği tahmin ediliyor.Şimdilik TON 618 (Tonantzintla 618) 60 milyardan fazla güneş kütlesiyle ilk sırada yer alıyor. Dünyadan uzaklığı 18 milyar ışık yılı.
Kara Delik Örnekleri
Evrendeki en büyük galaksiler arasında olan Messier 87 galaksisinin merkezinde bulunmaktadır.Aynı zamanda fotoğraflanan ilk kara delik Powehi yaklaşık olarak 6 milyardan fazla güneş kütlesinde ve dünyadan uzaklığı 55 milyon ışık yılıdır.İlk Fotoğraflanan kara deliktir.
Sagittarius A* (Sgr A*) Samanyolu Galaksisi'nin merkezindeki süper kütleli kara delik. 4 milyon güneş kütlesinde olduğu tahmin ediliyor.
Kara Deliğin İçinde Ne Var?
Bilim insanları için kafa karıştıracak ve en gizemli sorulardan biridir. Kara deliklerin yüzeyinden bahsetmiştik. Olay ufku olarak tabir edilen, ışığın bile kaçamadığı bu bölümden merkeze inildikçe tekillik karşımıza çıkar. Merkezde hacim sıfıra, yoğunluk ise sonsuza yaklaşmaktadır. Tekillikte uzay ve zaman dokusunun da sonsuz derece eğrilebileceği anlamı çıkarılabilir. Nesne tekilliğe yaklaştıkça gelgit kuvvetleri sonucunda nesnenin incelip uzamasına ve sonra parçalanmasına, kısaca spagettifikasyona neden olur.
Nasa Kara Delik Fotoğrafı
Olay ufku teleskobu ile fotoğraflanmış M87 galaksisinin merkezindeki kara delik
Kara Delik Sesi
NASA tarafından Perseus galaksisinin merkezindeki süper kütleli kara delikten elde edilen astronomik veriler ile kara delik tarafından üretilen sıcak basıncın etkisiyle oluşan dalgalanmaların duyabileceğimiz notalara dönüştürülmesiyle elde edildi.
Kaynaklar :
Comments